Schoonheid maakt wegkijken moeilijker

Eigenlijk wilde regisseur Rahul Jain een visueel gedicht maken. ‘De beelden waren zo sterk dat woorden onnodig leken.’ Hij gaf de arbeiders van een Indiase textielfabriek in zijn debuut Machines uiteindelijk toch een stem. En wat voor één.

Veel kijkers waren geschokt dat zulke arme en ongeschoolde mensen zo filosofisch en welbespraakt kunnen zijn’, vertelt de pas 25-jarige Jain. ‘Je kunt blijkbaar in een fabriek ook een filosofische wereldopvatting ontwikkelen. Zelfs als je geestdodend werk doet en extreem uitgeput bent.’ Zo is er een arbeider die heel precies de situatie uitlegt waarin hij gevangen zit. En net als je als kijker denkt ‘moderne slavernij’, zegt hij dat hij geen slaaf is omdat hij dit werk uit vrije wil doet: niemand dwingt hem.

Zo’n opmerking komt natuurlijk niet uit de lucht vallen. Jain: ‘Iemand die zo slim is vraagt zich af: waarom zou ik die filmmaker alles vertellen? Ik heb dat wantrouwen doorbroken door alles over mezelf op tafel te leggen. Dat ik niet begreep waarom deze wereld zo in elkaar zit, wat ik vond van mijn kaste en mijn familie.’

Karma

Daarbij heeft hij mensen, buiten beeld, soms flink geprovoceerd. ‘Dat was nodig om door de glazen muur van het kastenstelsel te breken. Anders hadden ze me niks durven zeggen.’ Jain komt uit een hogere kaste, maar kwam als kind al in de fabriek. ‘Mijn hele klassenbewustzijn is daardoor gevormd. Toen ik drie was, zag ik dat werkers werden geslagen omdat ze een stuk stof hadden meegenomen. Altijd vroeg ik mezelf: aan welke kant sta je? Dat gevoel verscheurt je echt. Als je een fles wijn koopt in een restaurant weet je: voor hen zijn dit drie maandsalarissen.’ De leer van karma zegt: je bent arm omdat je in een vorig leven slecht bent geweest. Jain heeft daar altijd mee geworsteld.

Samen met zijn cameraman en beste vriend Rodrigo Trejo Villaneuva verbleef hij twee maanden in de fabriek, zonder te filmen. ‘Rodrigo nam veel tijd om mooie camerastandpunten te vinden. De rust en krachtige esthetiek komt vooral van hem. De schoonheid maakt het moeilijker weg te kijken. En de situatie waarin deze mensen verkeren moet gezien worden.’

Slechts 140 cuts

Echt gezien. Want in India is armoede overal. Zijn vader snapte dan ook niet waarom Jain deze film wilde maken. ‘Ik zei tegen hem: als een bedelaar op het raam van je Range Rover klopt, dan denk jij: er zit maar een paar millimeter tussen, maar in werkelijkheid is die afstand immens. Met deze film probeer ik die afstand te overbruggen.’ Vertragen helpt. ‘

Onder invloed van reclame zijn films tegenwoordig enorm snel gemonteerd, waardoor je gemakkelijk kunt wegkijken als je je ongemakkelijk voelt. Vandaar dat er in mijn film maar 140 cuts zitten, tegen gemiddeld 1250 in Amerikaanse en zelfs 1700 in Bollywoodfilms. Ik wil tijd gebruiken als gewicht, dat kijkers vastdrukt in hun stoel.’

Ook geluid speelt daarbij een belangrijke rol. ‘Je kunt je ogen misschien wel sluiten, maar niet je oren. Ik heb de sounddesigner lang naar de geluiden in de fabriek laten luisteren. Daarna is iedere machine en motor apart opgenomen, met speciale contactmicrofoons. Daarmee hebben we de tracks opgebouwd. Als zien geloven is, is horen voelen.’

Indiase textielsector

Machines is een diep verontrustende studie van de werknemers van een Indiase textielfabriek. Een groot deel van de tijd is enkel te zien hoe de mannen en jongens, kinderen soms nog, werken. Repetitieve, eenvoudige handelingen vaak, soms fysiek zwaarder, meestal geestdodend. Filmisch is het echter niet saai, door de cameravoering maar ook het kalme tempo dat ons dwingt echt goed naar de mensen in beeld te kijken.

Korte interviews benadrukken wat de beelden al tonen: het zijn allemaal individuen, met hun eigen motivatie, met kinderen, gevangen in een baan waaruit geen uitweg is. Ze worden gedegradeerd tot machines, maar het zijn mensen, die bovendien donders goed begrijpen in welke situatie ze verkeren.

“Ik ben hier uit vrije wil”, benadrukt een van hen. “Niemand dwingt me.” Een werkdienst duurt twaalf uur en hij vertelt dat hij soms na één uur slaap alweer de volgende ronde ingaat. Het is de enige manier om in ieder geval nog iets naar huis te sturen. Er zijn er honderden zoals hij. En dat klopt, blijkt als de camera later uitzoomt. In die streek in de staat Gujarat blijken tientallen van zulke fabrieken te staan.