“We moeten die overvloed juist vieren”

Er was deze winter een enorm overschot aan witte kolen. Aanleiding voor kunstenaar Arne Hendriks en kunstinstelling Mediamatic om onze verhouding tot overvloed en schaarste te onderzoeken. “We zijn zulke economische wezens geworden dat we accepteren dat overschotten worden doorgedraaid.”

Het begon met een oproep van boer Krispijn van den Dries op Facebook. De witte kolen hadden het afgelopen jaar zo goed gedaan dat er – nadat hij zijn vaste afnemers had bediend – nog 60.000 kilo op zijn land stond te blaken van gezondheid. Prachtige biologische kolen, niemand voor te vinden. Wie maakte hem los?

Nou, kunstenaar Arne Hendriks dus. Als artist-in-residence bij de Rabobank had hij de middelen om duizend kolen te adopteren. Mediamatic was de perfecte partner. Hendriks had al vaker projecten gedaan met deze Amsterdamse kunstinstelling. Een week lang vasten bijvoorbeeld, om te onderzoeken wat honger met je doet. De Tostifabriek speelde zich af in Mediamatic, net als spannende projecten over biokunst en biotechnologie. Workshops fermenteren geven ze er ook. Daarmee tover je witte kool om in zuurkool of kimchi (een Koreaans gerecht). Samen verdiepten Hendriks en Mediamatic zich voor het project Kool/Cabbage een winter lang in witte kool.

Paradox

“Ik zei altijd: we moeten overvloed tegemoet krimpen”, vertelt Hendriks. Al jaren is hij bezig met het project The Incredible Shrinking Man. Hierin stelt hij zich voor hoe veel van onze eigentijdse problemen opgelost worden als mensen een stuk kleiner worden dan ze nu zijn. We hebben dan immers van alles veel minder nodig. “Nu kom ik erachter dat we eigenlijk niet met die overvloed om weten te gaan. Dat klinkt bijna paradoxaal, want de marketing van het economische systeem belooft ons overvloed. Tegelijk werkt de markt zo dat dingen waardeloos worden als het aanbod groter is dan de vraag. Als de markt bepaalt dat die witte kolen moeten worden doorgedraaid, dan accepteren wij dat gewoon. Omdat we zo mooi opgevoed zijn als economische wezens.”

Volgens hem hebben we als mens en maatschappij het concept waarde weggegeven aan de economie. Toch heeft witte kool als hij economisch waardeloos is nog steeds dezelfde voedingswaarde en dezelfde culturele waarde. Naar wat die waarden dan zijn gingen hij en Mediamatic op zoek.

Houdbaar

Bijvoorbeeld met het Abundance Dinner. Zelfs als er geen overvloed is, wordt witte kool niet als een bijzondere groente gezien. Toch wist chef Thorwald Voss er met zijn technieken en wat kruiden een heerlijk negengangenmenu van te maken. “Dat hadden gemakkelijk negentien of negentig gangen kunnen zijn, want er zijn zoveel manieren waarop je witte kool kunt bereiden. Voor mij is dat een metafoor voor wat de mens kan toevoegen. Met aandacht, liefde en technologie, want dat is koken eigenlijk. Ik vind dat een hoopvol signaal.”

Dat de workshops Kimchi maken van Mediamatic steeds uitverkocht zijn, stemt hem ook positief. “Je ziet een herwaardering van die oude kennis van het fermenteren. De schoonheid van die technologie wordt daardoor weer tot leven gewekt. Anders verliezen we die kennis gewoon. Ik denk dat zuurkool of kimchi in deze tijd niet zo gauw uitgevonden zou worden omdat die kool gewoon in koelhuizen wordt opgeslagen. Met die langere houdbaarheid gaat er allerlei kennis verloren.” Net als het plezier van met de seizoenen mee-eten.

Oogkleppen

Kool blijkt door allerlei culturen te worden gebruikt en die culturen kennen allemaal hun eigen bereiding. “Het is mooi dat een van de soberste en goedkoopste groenten zo veelzijdig blijkt te zijn”, vindt Hendriks. “Zo gaat het natuurlijk vaak: als je ergens echt aandacht voor hebt, wordt de waarde ervan ineens zichtbaar. In die zin gaat het project ook over kijken, over die oogkleppen afzetten.”

Met dit project hoopt Hendriks de cultuur rond ondergewaardeerde groenten te verrijken. “Waarom hebben we zo weinig waardering voor witte kool? Waarom hebben we geen antwoord als er een overschot is. Waarom vertellen we elkaar geen verhalen over kool en vieren we de kool zoals we de haring vieren?”

Het liefst zou hij willen dat we bij overschotten in de “heel-veel-modus” schieten. “We gaan die groente niet verspillen of weggooien, we gaan het gewoon opeten. We eten niet iedere keer hetzelfde, nee, we hebben honderden recepten en die gaan we gebruiken ook. Met veel plezier. Ik verheug me alweer op volgend jaar. Als de oogst tegenvalt, ben ik zeker teleurgesteld.”

Omdraaien

Niet dat het hangt op witte kool, het kunnen ook uien of peentjes zijn. Het gaat erom dat we een antwoord hebben op overvloed. “In dit geval is die overvloed helemaal niet ontstaan doordat het systeem niet goed in elkaar zit, maar omdat het weer heel mooi was. Doe er dan iets mee, vier het dan toch.” In de basis is het heel eenvoudig, lacht hij. “De vraag wordt altijd boven het aanbod gesteld. Maar soms is het fijn om het aanbod dominant te laten zijn. Om juist de overvloed te leren vieren. Dat idee gaat een beetje tegen mezelf in, want ik wil schaarste omarmen en blij zijn met minder. Maar als we niet leren omgaan met overvloed, dan blijven we verspillen. En blijven we gewoon doorgaan op dezelfde voet.”

Op 22 maart gaat Hendriks in Mediamatic in gesprek met wetenschappers over de geschiedenis, DNA en muffe geur van kool. Zo worden al eeuwenlang koolbladeren gebruikt bij borstvoeding en staan ze bekend om hun antibacteriële eigenschappen. Maar deze kolen zijn ook befaamd vanwege hun lange geschiedenis van domesticatie. Lees hier meer.

Fotocredit eerste foto: Manon van Daal, Mediamatic Amsterdam.