‘Niemand wordt als terrorist geboren’

‘Tsjetsjenen zijn gevaarlijk en het zijn onze vijanden.’ Dat is volgens Ksenia Okhapkina het eenzijdige beeld in de Russische media. De meesten geloven het ook. Met Come Back Free wil ze die mythe doorbreken.

Poetin werd mede populair door zijn opmerking dat hij de terroristen overal zou achtervolgen, vertelt de Russische Ksenia Okhapkina. ‘Zelfs op het toilet zouden ze niet veilig zijn, hij heeft het later nog vaak herhaald. Het is duidelijk dat hij daarmee op de Tsjetsjenen doelt. Het merendeel van de bevolking vindt dat geweldig, want iedereen is doodsbang voor terroristische aanslagen.’

Het stoorde haar dat niemand dat beeld van de Tsjetsjenen probeerde te toetsen of doorbreken. ‘Ik vond dat niet kloppen. We moeten mensen niet haten.’ Ze besloot zelf naar die ‘plek van haat’ te gaan, volkomen blanco. Wat voor de Tsjetsjenen nieuw was. ‘Er komen vaak filmcrews, maar die zijn vooral op zoek naar hun pijn. Wij wilden gewoon observeren en laten zien dat ze mensen van vlees en bloed zijn, net als wij.’

Wat haar vooral trof, is dat ze niet werd benaderd als Rus, maar als mens. ‘Tijdens de oorlog konden ze altijd door iemand verraden worden, misschien wel door hun buren. Toch bejegenen ze de ander niet met wantrouwen. Ze kijken je recht in de ogen en besluiten op basis daarvan of je oké bent of niet.’

Zaadje

Opvallend is dat Tsjetsjenen niet aan het woord komen om hun kant van het verhaal te vertellen. Die vormkeuze is pas tijdens de montage ontstaan. ‘Bij ieder interview dat ik afnam, wist ik zeker dat ik het ging gebruiken. Het was fantastisch materiaal, ze vertelden me hartverscheurende dingen. Maar hoe waar en emotioneel die verhalen ook waren, ze zijn al eerder verteld. Wat mij betreft staat film, en zeker documentaire, nu op hetzelfde punt als de schilderkunst in de negentiende eeuw. Wat we kunnen doen is onze lens aanpassen en op een andere manier gaan kijken. Ik geloof dat wat we nu laten zien, een zaadje plant voor wat er in de toekomst gebeurt. Documentaire kan onze perceptie van de werkelijkheid veranderen en daarmee verandert die werkelijkheid uiteindelijk ook echt.’

Toch is ze sceptisch over een betere toekomst, blijkt uit haar keuze de film te beginnen en eindigen met dezelfde in trance bewegende dansers. Aanvankelijk weet je niet waarnaar je kijkt – het voelt dreigend. In de slotscène blijkt het een uitgelaten bruiloftsdans, die de kracht en levenslust van de Tsjetsjenen verbeeldt. ‘Ik wil met die structuur laten zien dat ik me niet kan voorstellen dat hun situatie ooit zal veranderen. De Tsjetsjenen zullen altijd voorbereid zijn op mogelijke strijd; oorlog en vrede zullen zich blijven afwisselen.’

Dat wordt ook duidelijk bij een offerfeest. Een klein jongetje huilt omdat hij bloed van een geofferd rund op zijn gezicht krijgt gesmeerd; een oudere jongen die voor het eerst meehelpt bij het offer is duidelijk in shock. ‘Ik denk dat mensen niet geboren worden als terrorist’, legt Okhapkina. ‘Ieder kind komt onschuldig ter wereld. Maar die tiener zal, als hij vaker offers moet brengen en te maken krijgt met oorlog, net zo hard worden als zijn vader. Die ervaringen veranderen een mens nu eenmaal.’