Spike Jonze: ‘Ik bedenk graag in welke context je een nummer het liefste zou draaien’

Het werk van drie belangrijke, invloedrijke videoclipregisseurs is onlangs uitgekomen op dvd. Oor sprak met alledrie: Spike Jonze, die enorm bescheiden is over zijn werk; Chris Cunningham, die het bagatalliseert, en Michel Gondry, die er zo trots op is dat hij er een documentaire over maakte. Deel 1: Spike Jonze.

Hoe blijf je spontaan en onbevangen, ondanks de hoge verwachtingen en grote budgetten waarmee je tegenwoordig werkt?

‘Toen ik vroeger clipjes maakte met mijn vrienden was het altijd dikke pret. We bedachten van alles om onszelf te vermaken. Ik probeer die gedachte vast te houden. Ik werk graag met mensen die me inspireren en met wie ik plezier heb. Mijn eerste speelfilm, Being John Malkovich, bleek veel minder eng dan ik had verwacht doordat al mijn vrienden eraan meewerkten. Toen ik op de set kwam, voelde het zo bekend: het was net onze eerste schooldag.

De skatevideo’s waarmee ik begon, maakten we echt met zijn allen en toen konden we gemakkelijk van alles uitproberen. Bij een videoclip als Weapon of Choice, met een enorm grote crew, is dat lastiger. Dan probeer ik te doen alsof ik alleen met iemand ben: je moet het gevoel hebben dat je samen in een luchtbel zit. In dit geval is dat toevallig Christopher Walken. Op zich al wonderlijk genoeg, maar dat moet je proberen te vergeten: je wilt allebei dat het zo goed mogelijk wordt.’

Is het belangrijk dat het klikt met de band of artiest?

‘Het lijkt alsof ik bands waarvan ik fan ben of die ik vaak beluister al ken voordat ik ze ontmoet. Je begrijpt hoe iemand denkt, snap je? Vaak blijk ik het inderdaad ontzettend goed met ze te kunnen vinden, zoals Weezer bijvoorbeeld.’

Gezien je filmpje The Oasis Video That Never Happened klikte het met Oasis wat minder?

‘Inderdaad, hoewel Noel Gallagher best een geschikte gast is. Hij begreep wat goed was aan mijn plan, daarom liet hij me overkomen naar Londen. De rest van de band had er alleen niets mee. Noel vond het rot, maar ik denk dat dit niet het gevecht was dat hij aan wilde gaan.’

Denk je dat jouw inbreng een band bekend kan maken?

[Erg lange stilte] ‘Ehm… op die manier ben ik er niet mee bezig.’

Is Sky’s the Limit van Notorious B.I.G., een clichématig hiphopclip maar dan met kinderen in de hoofdrol, een commentaar?

‘Iets maken dat alleen ergens anders op reageert, dat werkt niet. Ik kan ergens verzot op zijn en er tegelijkertijd de draak mee steken. Ik vind Hype Williams geweldig. Hij heeft volledig zijn eigen ding uitgevonden: hij is de eerste grote maker van die slicke hiphopvideo’s. Sky’s the Limit gaat ook over kinderen die naar volwassenen kijken en volwassen willen zijn, maar – hoe hard ze ook hun best doen – nog steeds een soort onschuld over zich hebben.’

Speel je wel bewust met conventies? Zoals Lars von Trier dat in de speelfilmwereld doet?

‘Als fan stel ik me voor dat Von Trier wel gedeeltelijk wordt gemotiveerd door zijn antipathie van andere films, maar dat hij ook gehecht is aan de personages en het verhaal dat hij creëert. Als hij alleen maar zou willen ageren, dan waren zijn films niet zo bewogen en ontroerend.’

Heb je in je eigen werk een soortgelijke motivatie?

‘Weet ik niet, ik vind het gemakkelijker om naar andermans werk te kijken.’

Waar begint het idee voor een videoclip bij jou?

‘Zelden bij de tekst, omdat een letterlijke videoclip heel beperkend kan werken. Het is meestal een combinatie: het gevoel dat een nummer me geeft, soms de bandleden zelf, wat gewoon lachen is om te proberen. Soms probeer ik het gevoel dat ik bij een album krijg te vangen, bijvoorbeeld bij de videoclip voor Buddy Holly. In het debuutalbum van Weezer hoorde ik nostalgie naar een periode die ook bij mij hoort; die jongens zijn net zo oud als ik. Rivers Cuomo schreef over de periode waarin hij een tiener was, de jaren tachtig. Dat had niemand toen nog gedaan. Op een bepaalde manier gaat de videoclip daarover: opgroeien zoals wij. Ergens gaat het over meer dan alleen dat nummer.’

Hoe kwam je op het idee voor de Electrobank-video van The Chemical Brothers?

‘Ik bedenk graag in welke context je een nummer het liefste zou draaien: als je samen met je vrienden dronken bent, op je hoofdtelefoon terwijl je door de stad loopt en verdrietig bent? Dus: waar past het in je leven? Vroeger reed ik altijd BMX-wedstrijden, van die kleine fietsen, waarbij je zelf het nummer kon kiezen waarop je jouw beurt reed. Ik vind dat nummer typisch iets voor een wedstrijd. Daarnaast ben ik dol op gymnastiek en vooral op de vrije oefening op de vloer. Ik ben ongelofelijk jaloers op mensen die dat kunnen. Ik wilde er een laatste scène uit een film van maken.’

Met een happy end en een foto van de Chemical Brothers in de schoolvitrine met trofeeën?

‘Precies, al die kleine details maken het spannend. Nadenken over een klein visueel detail dat net weer iets meer vertelt over het personage. Uiteindelijk zijn het de details die het meest memorabel zijn, omdat ze meer specifieke inzichten geven in de personages.’

Grootste wapenfeiten

Sabotage (Beastie Boys); Buddy Holly (Weezer); The Rockafeller Skank en Weapon of Choice (Fatboy Slim)