De arm van Jezus moet korter

In maart worden De nieuwe Lola’s uitgezonden, een vervolg op Lolamoviola. Een van de acht producties springt er duidelijk uit: De arm van Jezus. Een heel eigen, ongewone film waarin zowel found footage als musicalelementen zijn geïntegreerd in het verhaal. Een deel van de rollen wordt vervuld door musici van het geniale De Kift.

Wat moet er sneuvelen om De arm van Jezus terug te brengen van zeventig tot vijftig minuten? Het moet de makers slapeloze nachten bezorgen. In de lange versie werd de film door het International Film Festival Rotterdam geselecteerd voor de VPRO Tiger Award competitie, bedoeld om nieuw talent in de schijnwerpers te zetten. Maar De arm van Jezus is ook een van de acht voor televisie geproduceerde De nieuwe Lola’s (geïnitieerd door de VPRO). Deze reeks geeft nieuwe en talentvolle Nederlandse regisseurs en scenaristen de kans zich te profileren. De lengte van de afleveringen staat vast en de serie is al opgenomen in het uitzendschema. Dus tenzij het NOS-journaal plaats wil maken, moet er twintig minuten geschrapt worden.

Hopelijk blijft het archiefmateriaal dat gebruikt is om het verleden een hoger werkelijkheidsgehalte te geven bij het schrappen gespaard. Het geeft de film namelijk een bijzondere eigenheid en echtheid. De scènes die in het verleden spelen krijgen er een soort onherroepelijkheid door.

Vermaledijde mijn

De arm van Jezus gaat over De Zoon (Jakob, gespeeld door Ferry Heyne) en De Vader (Hendrik, gespeeld door Huug van Tienhoven), die mijnwerker is. Hendrik is het zwoegen in die vermaledijde mijn zo zat dat hij de weeklonen van zijn collega’s steelt om alles achter zich te kunnen laten. Naar Amerika wil hij, waar de wolkenkrabbers net zo ver het licht en de hoogte in gaan als de mijnschacht de zwartheid en de diepte.

De stem van Hendrik, die verzucht dat dit de laatste dag is dat het langer licht is dan de werkdag duurt, wint aan impact door de combinatie met archiefbeelden van mannen die voor dag en dauw naar de donkere schachten moesten afdalen. Tot diep in hun oren besmeurde mijnwerkers staren met grote ogen in de lens. Als ze zich onder de douche staan af te spoelen is pas goed te zien hoe dik de zwarte laag smurrie is die zich dag in dag uit op hun lichaam vastzet. Het leven dat de fictionele Hendrik probeert te ontvluchten was voor hen realiteit. Door deze beelden op te nemen in de vertelling voel je je als kijker direct betrokken bij het lot van de hoofdpersoon: natuurlijk wil je niet eeuwig je dagen zo slijten!

Peddel

Het waren ook oude opnamen van een overstroming in Limburg die de fantasie van regisseur en scenarist André van der Hout prikkelden om het verhaal van De arm van Jezus te bedenken. Aan de muur van een oude boerderij zag hij een Christusfiguur hangen wiens afgebroken arm nog met een spijker aan het kruis bungelde. Dat beeld zit ook ergens in de film. De overstroming komt ook terug in het verhaal. Juist op de dag dat Hendrik de lonen steelt en zijn dorp wil verlaten. Er zit niets anders op dan in een bootje te stappen, want tegenhouden laat hij zich niet. Het laatste wat Jakob, zijn vierjarige zoontje, van van zijn vader ziet, is hoe hij hulpeloos ronddobbert. Tot er een witte arm voorbij komt drijven die hij als peddel kan gebruiken.

Scènes als deze, die in het verleden spelen, zijn in zwart-wit gedraaid en versneden met het archiefmateriaal. Dat doet niet geconstrueerd aan, maar verrijkt de film juist. Daarnaast lopen de verhaallijnen in het verleden en heden door elkaar. Jakob denkt dat zijn vader naar Amerika is. Zijn verhaal begint als hij terugkomt uit dat land, waar hij tevergeefs naar zijn vader heeft gezocht.

Jakob is in Amerika handelsreiziger geworden en komt voor zaken naar Rotterdam. Zijn vader heeft hem nog niet losgelaten. Zoals Hendrik geobsedeerd was door Amerika, zo is Jakob geobsedeerd door de behoefte zijn vader te vinden. Via allerlei vermakelijke en tegelijk schrijnende omzwervingen komt hij terecht in pension Treurniet. Daar raken de levens van vader en zoon elkaar.

Berend Botje

Er wordt bijzonder weinig gesproken in de film. De communicatie die er wel is, werkt vaak vervreemdend. De hoofdpersonen lijken er daardoor nog meer alleen voor te staan. De wat surrealistische interactie – soms bijna slapstick – is erg grappig. Die humor is onmisbaar, anders worden de lotgevallen van de twee dolende mannen erg zwaar.

De muziek brengt hier en daar ontspanning. Niet altijd, want het klinkt eerder weemoedig als Hendrik in de mijn met een ontroerend breekbare stem Wie praat zo mager met de taal als ik? zingt. Het nummer komt steeds terug als thema van de vader. Het is een aangepaste versie van het nummer Orenmens van De Kift. De zanger van deze band is Ferry Heyne. Hij speelt Jakob, maar is ook verantwoordelijk voor de soundtrack van de film. Samen met de rest van de band.

Ook de andere leden duiken op in De arm van Jezus. Bijvoorbeeld in een sleutelscène waarin Jakob in een café een foto van zijn vader ontdekt. De film verandert even in een musical als de aanwezigen uitbarsten in een op Berend Botje gebaseerd lied. De douaniers die eerder te zien waren spelen contrabas en banjo, de barman bespeelt de glazen als een soort drumstel en de taxichauffeur annex hoteleigenaar annex portier zingt mee terwijl hij een biertje drinkt. Ook andere personages komen terug in deze hilarische scène, die door de humoristische verwijzing naar Berend Botje, de snelle montage en het uit volle borst gezongen lied een ontlading van de spanning bewerkstelligt.

IJzeren Hond

De samenwerking tussen de band en Van der Hout is al een paar jaar oud. De regisseur was bezig met een opdracht voor het Zaans Museum en vroeg De Kift om de muziek te verzorgen. Een logische keuze, want de band heeft haar basis in die streek – de tongval van zanger Ferry is onmiskenbaar Zaans. Hieruit vloeide het project De IJzeren Hond voort, gebaseerd op het vierde album van De Kift, Vlaskoorts. Terwijl de band speelt, wordt op de achtergrond een door Van der Hout gemaakte film vertoond.

Ook hier heeft hij bestaand materiaal (aandoenlijke oud-Hollandse taferelen) doorsneden met de lotgevallen van personages die door leden van de band worden gespeeld. Hierbij moet het hem zijn opgevallen hoe goed ze overkomen op het witte doek.

Bij hun optredens maakt De Kift gebruik van theatrale middelen, waarbij ze kostuums dragen die opvallend veel lijken op de kleding in De arm van Jezus. De bijzondere sfeer in de film lijkt dan ook te zijn gegroeid vanuit het project De IJzeren Hond. Cameraman en editor Adri Schrover, eerder verantwoordelijk voor het camerawerk van Tiger Award-winnaar Tussenland (Eugenie Jansen, 2002), weet die sfeer verdomd goed te vangen.

Allure

De nieuwe Lola’s is een voortzetting van Lolamoviola en Goede daden bij daglicht. Oorspronkelijk werd altijd lowbudget gewerkt, maar dit keer kreeg een aantal projecten steun van verschillende fondsen. Zo ook De arm van Jezus, wat de kwaliteit enorm ten goede is gekomen, bijvoorbeeld doordat op film kon worden geschoten.

Maar terwijl de meeste afleveringen echt voor televisie zijn gemaakt, zoals de bedoeling is, heeft De arm van Jezus de allure van een bioscoopfilm. Misschien moet men zich bij een volgende reeks Lola’s afvragen of niet alle teams het met hetzelfde budget moeten doen. En De arm van Jezus had eigenlijk direct als film geproduceerd moeten worden. Dan komt iedereen het beste tot zijn recht en hoeven de makers hun hoofd niet te breken over te schrappen scènes.

Lees ook: Op de filmset van De arm van Jezus.